Vluchtelingen- en migrantendoden in en rondom de Middellandse Zee
30 November 2020
Vluchtelingen en migranten proberen vaak de Middellandse Zee over te steken met bootjes die er totaal niet op uitgerust zijn om dergelijke hachelijke expedities te ondernemen. Soms lukt het, vaak ook niet. Zo nu en dan worden we geconfronteerd met schrijnende beelden van kinderen die de oversteek niet hebben overleefd. De foto van Alan Kurdi staat bij menigeen op het netvlies gebrand [3].
De vereeuwiging van het lot van het jongetje brengt de ernst van de vluchtelingenproblematiek haarscherp in beeld. Voor zover ik het kan beoordelen, is de wijdverspreide ontsteltenis die hierover ontstond eerder uitzondering dan regel. Bij de meeste gemelde migrantendoden wordt de noodzaak om erbij stil te staan lang niet zo sterk gevoeld. Die worden immers niet zo confronterend aan ons wereldkundig gemaakt. Ze vormen slechts een fractie van de enorme nieuwsstroom die we in de vorm van krantenartikelen, columns en nieuwsprogramma’s dagelijks moedwillig over ons heen laten storten.
Het verdovende effect wordt versterkt door de vorm die het nieuws aanneemt. Bij gebrek aan beelden zoeken de media meestal een toevlucht in onpersoonlijke statistieken en zakelijke cijfers. Het verlies van mensenlevens krijgt op deze manier bijna iets saais waar we nauwelijks acht op hoeven slaan.
Ook ik bezit geen foto’s die onze neuzen op de feiten kunnen drukken, noch het vermogen om die te maken. Om de omvang van de vluchtelingenproblematiek tóch inzichtelijk te maken, zoek ik mijn heil in een visueel medium dat in mijn ogen ondervertegenwoordigd is in het Nederlandse medialandschap: de landkaart.
Hoewel het bij kaarten nog steeds onpersoonlijke en zakelijke data betreft, zijn ze bij uitstek geschikt om de reikwijdte van fenomenen te illustreren. Hierdoor krijgt men een beter gevoel over de schaal van problemen.
De effectiviteit van het medium ligt ook verankerd in het gemak waarmee mensen visuele informatie kunnen verwerken, en gevoel van controle die ze ons verschaffen. Alsof de wereld over keukentafel uiteen gespreid is, en we met een simpele aanwijzing met onze pollepel hele bergketens kunnen verschuiven. Tot zover het poëtische aspect van de kaartbeleving.
De grote oversteek
De “International Organization for Migration” (IOM) – onderdeel van de Verenigde Naties – verzamelt al geruime tijd informatie over migranten. In hun “Missing Migrants” project houden ze bij waar en wanneer zowel vluchtelingen als migranten gestorven zijn, dan wel vermist zijn geraakt [1].
Zo komen we er dankzij hun inspanningen achter dat er sinds 1 januari 2020 maar liefst 983 migranten zijn gestorven in en rondom de Middellandse Zee. De overleden migranten kozen hierbij vele verschillende routes in een hun pogingen de eindbestemming te bereiken. Deze routes kan men onderverdelen in een vijftal categorieën:
De Westerse Route. Vanuit Marokko en Algerije poogt men – al dan niet via de Balearen – het vasteland van Spanje te bereiken. Omdat de Straat van Gibraltar op zijn smalste punt slechts 14 kilometer breed is, is het niet verwonderlijk dat vele migranten op deze manier Europa trachten te bereiken.
De Centrale Route. Vluchtelingen en migranten trekken – meestal in het holst van de nacht – met boten vanuit Tunesië, Libië en Egypte erop uit om de Middellandse Zee over te steken. De beoogde eindbestemming is meestal Italië, en Sicilië in het bijzonder. Soms gaat men echter ook naar Sardinië, Kreta of het Griekse vasteland.
De Oosterse Route. Men verlaat in dit geval het Westen van de Anatolische kust in een poging om Griekenland te bereiken. Mocht dat lukken, dan is de reis alles behalve voorbij. Er wacht nog een enorme tocht door Zuid-Oost Europa, die meestal te voet wordt afgelegd.
De Westerse Balkan. Degenen die zich wagen aan de Oosterse route reizen meestal door via de Balkan. Hierbij moet meestal het gevreesde Balkan-gebergte getrotseerd worden om Roemenië te bereiken – vaak in gehinderd door verlammende kou.
Italië – Frankrijk. Wanneer het nautische gedeelte van de centrale route erop zit, wacht soms nog een hachelijk vervolg te voet tussen Italië en Frankrijk. In een poging de Alpen te omzeilen zoekt men de uiterste Zuidwestelijke punten op in Italië op om vanuit daar naar Zuid-Frankrijk te gaan.
Ik acht het wenselijk om een beter idee te krijgen over de mate waarin migranten kiezen voor verschillende vluchtroutes, en in hoeverre ze die met de dood moeten bekopen. Daartoe heb ik de data [2] die verschaft wordt door het IOM met behulp van QGIS gevisualiseerd in de vorm van een landkaart.
In deze kaart wordt aantal dode en vermiste migranten tussen 1 januari 2014 en eind november 2020 in en rondom de Middellandse zee getoond. Met de verschillende kleuren wordt een onderscheid gemaakt tussen de vijf vluchtroutes die de migranten hebben genomen. De grootte van de cirkels is proportioneel met de hoeveelheid slachtoffers die per incident zijn gevallen. Daar waar in de data wordt aangegeven dat het onduidelijk is hoeveel slachtoffers er precies bij het ongeluk vielen, ben ik uitgegaan van één verongelukte. Dit is een ondergrens van het werkelijke aantal.
